Γιάννινα, Οκτώβριος 1944. Νέοι της ΕΠΟΝ γιορτάζουν την απελευθέρωση. Φωτογραφία του Κώστα Μπαλάφα.
Πίστεψαν τότε τα παιδιά αυτά πως οι αγώνες και οι θυσίες τους έπιασαν τόπο. Πως η Ελλάδα ανήκε επιτέλους στους Έλληνες. Γρήγορα προσγειώθηκαν στη σκληρή πραγματικότητα.
Οι νεαροί της φωτογραφίας, οι Γιαννιώτες της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ, οι ήρωες της Εθνικής Αντίστασης, ανταμείφθηκαν από την πολιτεία με βασανιστήρια και εξευτελισμούς στις φυλακές-κολαστήρια του ΦΙΞ (σήμερα ξενοδοχείο «Παλλάδιο») και του Αγίου Κοσμά (τώρα μέγαρο ΟΤΕ).
Δεκάδες από αυτούς οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στο Σταυράκι μετά από δίκες-παρωδία στο Έκτακτο Στρατοδικείο Ιωαννίνων. Το έγκλημά τους; Έκαναν έρανο για τις οικογένειες των πολιτικών κρατούμενων.
Οι δεξιοί Γιαννιώτες, όπως ο πατέρας μου, μιλούσαν με απεριόριστο σεβασμό για την Ευτυχία Πρίντζου και τους άλλους συμπολίτες τους που εκτελέστηκαν. Έλεγαν ότι ήταν ό,τι καλύτερο διέθετε η γιαννιώτικη κοινωνία. Την ίδια βαθιά εκτίμηση έδειχναν και για τα τοπικά στελέχη του αντίπαλου στρατοπέδου: Αποστολίδης, Μελανίδης, Σκοπούλης.
Ποιοι έστειλαν αυτούς τους ανθρώπους στον θάνατο; Τις καταδικαστικές αποφάσεις πήραν στρατοδίκες όπως ο λοχαγός Στυλιανός Παττακός, ο μετέπειτα «εθνοσωτήρας» του 1967. Εκτελώντας εντολές του Αμερικανού στρατηγού Βαν Φλιτ που έλυνε και έδενε τότε στην Ήπειρο. Προήδρευε σε συσκέψεις στην 8η Μεραρχία και έδινε διαταγές στους Έλληνες στρατηγούς. «Στρατηγέ, ιδού ο στρατός σας!», του είπε κάποτε Έλληνας υπουργός. Αυτή ήταν η εθνική μας ανεξαρτησία και η εθνική μας περηφάνια μετά την απελευθέρωση του ’44.
Οι πολιτικοί της μεταπολεμικής Ελλάδας, που πολλοί από αυτούς ήταν απόντες σε όλους τους αγώνες του έθνους και δεν πολέμησαν ποτέ, έσκυβαν δουλικά το κεφάλι στα νέα αφεντικά της χώρας, τους Άγγλους και στη συνέχεια τους Αμερικάνους. Κυνηγούσαν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και άφηναν ατιμώρητους τους δοσίλογους συνεργάτες των Ναζί.
Επέτρεπαν στους φασίστες Γερμανοτσολιάδες και Χίτες να συνεχίζουν ασύδοτοι την εγκληματική τους δράση και στους μαυραγορίτες να θησαυρίζουν ξεκοκαλίζοντας τα εκατομμύρια της αμερικάνικης βοήθειας. Αυτούς που από φουκαράδες έγιναν ξαφνικά εφοπλιστές, βιομήχανοι, μεγαλοεργολάβοι. Τα νέα μεγάλα τζάκια.
Γιατί μετά την απελευθέρωση από τους Ναζί πήραν ξανά τα όπλα και βγήκαν ξανά στα βουνά πολλοί αγνοί πατριώτες; Το νέο αντάρτικο το έκαναν για να πολεμήσουν την ξενοκρατία και τους ντόπιους φασίστες; Ή για να μας φορτώσουν στο σβέρκο άλλα ξένα αφεντικά και να κάνουν την πατρίδα μας Αλβανία, όπως έλεγε η αντικομμουνιστική προπαγάνδα;
Την απάντηση δεν τη δίνει κάποιος… κομμουνιστοσυμμορίτης αλλά ο «δεξιός» (σε εισαγωγικά) Μάνος Χατζιδάκις. Ο φίλος του Καραμανλή: «Τα Δεκεμβριανά, γράφει ο Χατζιδάκις, δεν ήταν αντίδραση κομμουνιστών. Ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα, από σφαίρες που ρίξαν δοσίλογοι και φασίστες, φορώντας γαλάζιους μανδύες εθνικοφροσύνης. Και όλα αυτά τα ελληνικά αποβράσματα με την επίσημη υποστήριξη του νεαρού τότε κράτους, είχανε ένα εχθρό: την ψυχή των παιδιών της γαλαρίας».
Στο άρθρο του στο περιοδικό «Το Τέταρτο» (Ιούλιος 1985) με τίτλο δανεισμένο από ταινία του Καρνέ (Τα παιδιά της γαλαρίας), ο Χατζιδάκις γράφει ακόμα: «Μετά τον πόλεμο κυβέρνησαν τον τόπο ξανά φθαρμένοι άνθρωποι, ανίκανοι να συλλάβουν έστω και στο ελάχιστο απ’ ότι γεννιόνταν κείνο τον καιρό κι αναρριγούσε ολόκληρο τον κόσμο». «Ξανάρθανε τα φαντάσματα κι αρχίσαν να πλαστογραφούν γι’ άλλη μια φορά την ελληνική ιστορία. Και τα παιδιά που πολεμήσανε κι ονειρευτήκανε, γίναν παιδιά της γαλαρίας, όσα δεν διώχτηκαν και δεν εξαφανίστηκαν στις φυλακές και στα ξερά νησιά του Αιγαίου».
«Τα παιδιά της γαλαρίας δεν ήσαν φαύλα, δεν ήσαν χίτες, δεν ήσαν ανώμαλοι με τον φασισμό στο ’να πλευρό τους. Δεν συμβιβάστηκαν με τους νικητές Γερμανούς, δεν υπήρξαν ”πατριώτες” με το περιεχόμενο του χωροφύλακα και του μπράβου. Είχαν τη σκέψη όργανο, τα μάτια υγρά κι ακούραστα να βλέπουνε τον κόσμο και την ψυχή παρθενική και απροσάρμοστη στη μεταπολεμική ελληνική αθλιότητα». Από τον «δεξιό» Μάνο Χατζιδάκι όλα αυτά.
Ξένα αφεντικά, άβουλοι και φαύλοι πολιτικοί και κάθε είδους αποβράσματα λυμαίνονταν τη χώρα το 1944, ξένα αφεντικά, σάπιοι πολιτικοί και μαφιόζοι νταβατζήδες ολιγάρχες το 2024. Μόνη διαφορά: Τότε υπήρχαν Χατζιδάκιδες που τολμούσαν να λένε τα πράγματα με το όνομά τους, τώρα οι άνθρωποι του πνεύματος έχουν καταπιεί τη γλώσσα τους. Γλείφουν την εξουσία και τους μαφιόζους μπας και τους πετάξουν κανένα κοκαλάκι.
