Τα παλιά κεντρικά ξενοδοχεία ΑΒΕΡΩΦ, ΑΚΡΟΠΟΛ, ΙΛΙΟΝ και ΒΡΕΤΑΝΙΑ έχουν συνδεθεί με όλα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του εικοστού αιώνα. Χτισμένο την πρώτη δεκαετία του 1900 το πρώτο, του 1930 τα άλλα τρία.
Το ΑΒΕΡΩΦ αρχικά λεγόταν ΙΧΣΑΝΙΕ και ήταν το επίκεντρο των εξελίξεων στην απελευθέρωση της πόλης από τον οθωμανικό ζυγό, ενώ αργότερα από το μπαλκόνι του εκφώνησαν λόγους πολιτικοί αρχηγοί όπως ο Σπύρος Μαρκεζίνης. Από εκεί μίλησε και ο Γεώργιος Παπανδρέου τον Οκτώβριο του 1963, λίγες μέρες πριν γίνει πρωθυπουργός. Διάσημο ήταν το αρχοντικό ζυθεστιατόριο – κέντρο διασκέδασης «Κωνσταντινούπολις» στο ισόγειό του, όπου τραγούδησαν μεγάλα ονόματα.
Τα άλλα τρία ξενοδοχεία χτίστηκαν τη δεκαετία του 1930. Το ΑΚΡΟΠΟΛ στην κατοχή επιτάχτηκε από τους ναζί κατακτητές και έγινε έδρα της γερμανικής διοίκησης. Μετά την απελευθέρωση φιλοξένησε διαδοχικά τα γραφεία του ΕΔΕΣ, του ΕΑΜ και της βρετανικής αποστολής. Από τους εξώστες του μίλησαν ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς το 1938, ο Aρης Βελουχιώτης το 1944, ο Ναπολέων Ζέρβας το 1945, ο Γεώργιος Γρίβας – Διγενής το 1959.
Από τον κεντρικό εξώστη του ΑΚΡΟΠΟΛ εκφώνησε ο Καραμανλής το 1963 την τελευταία προεκλογική ομιλία του πριν χάσει τις εκλογές και φύγει από την Ελλάδα. Από κάτω οι νεολαίοι του κόμματός του, της ΕΡΕ, τραγουδούσαν παραλλαγμένο το σουξέ της εποχής: «Όσο αξίζεις εσύ, Κώστα Καραμανλή, δεν αξίζουν μαζί, Παπανδρέου και λοιποί…».
Επίκεντρο των εξελίξεων μετά την απελευθέρωση και το ΙΛΙΟΝ ΠΑΛΛΑΣ. Από το κεντρικό μπαλκόνι του μίλησαν ηγέτες του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ και πολιτικοί, ενώ σε πολλές εκλογικές αναμετρήσεις λειτούργησε ως εκλογικό κέντρο κομμάτων και υποψηφίων δημάρχων και νομαρχών. Αξέχαστος έμεινε ένας γραφικός συμπατριώτης μας… πολιτικός αρχηγός, ο Δημήτρης Φίλης, που με την ομιλία του από το μπαλκόνι του ΙΛΙΟΝ το 1981 σκόρπισε άφθονο γέλιο.
Το ΒΡΕΤΑΝΙΑ αρχικά ονομαζόταν «Μεγάλη Βρετανία», που άλλες φορές το έγραφαν με δύο «τ» και άλλες με δύο «ν». Στις 7 Νοεμβρίου 1964, αμέσως μετά τα εγκαίνια λειτουργίας της πρώτης σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, της Φιλοσοφικής, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου μίλησε στον λαό της πόλης από τον εξώστη του «Βρετάνια». Από εκείνη την ομιλία θυμάμαι μια φράση του που μου έκανε εντύπωση: «Η ένωσις έρχεται!». Μιλούσε για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Από το Βρετάνια μίλησαν στη μεταπολίτευση οι πρόεδροι της Ένωσης Κέντρου Γεώργιος Μαύρος και της Αριστερής Συμμαχίας Ηλίας Ηλιού και ο γ.γ. του ΚΚΕ Χαρίλαος Φλωράκης.
Στα συλλαλητήρια της δεκαετίας του 1950 κατά της βρετανικής κατοχής της Κύπρου και του απαγχονισμού Κυπρίων αγωνιστών, το «Βρετάνια» λόγω του ονόματός του ήταν κόκκινο πανί και οι διαδηλωτές το πετροβολούσαν. Οι ιδιοκτήτες του κάλυπταν πρόχειρα την ονομασία για να το προστατέψουν και κάποια στιγμή την αντικατέστησαν προσωρινά με την ονομασία «Κύπρος».
Από τα τέσσερα κεντρικά ιστορικά ξενοδοχεία του εικοστού αιώνα λειτουργεί μόνο το ΒΡΕΤΑΝΙΑ. Το ΑΒΕΡΩΦ κατεδαφίστηκε το 1963 και στη θέση του έγινε το πάρκο απέναντι στο Διεθνές, το ΑΚΡΟΠΟΛ λειτούργησε για αρκετά χρόνια ως τράπεζα και εδώ και τέσσερα χρόνια αναζητεί αγοραστή, το ΙΛΙΟΝ επίσης παραμένει κλειστό εδώ και δεκαετίες.
